نماز مقبول، معيار سنجش و شرط قبولي اعمال
و بدان که هر عملي از اعمال تو تابع نمازت ميباشد. با کمي دقت و تامل در اين کلام اميرالمومنين عليهالسلام معلوم ميشود که آن حضرت در اين جا به سخن رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم نظر داشته که فرمود: «اوليت عملي که در مقام حساب ميآورند نماز است، اگر نمازش قبول شد ساير اعمالش هم قبول ميگردد و اگر قبول نشد ساير اعمالش هم مردود خواهد گرديد».[2]. شايد دليل اين سخن آن باشد که نماز رمز ارتباط خلق و خالق است، اگر به طور صحيح انجام گيرد قصد قربت و اخلاص که وسيله قبولي ساير اعمال است در او زنده ميشود، وگرنه بقيهي اعمال مشوب و آلوده ميگردد و از درجهي اعتبار ساقط ميشود. از اين رو حضرت امير سلام الله عليه به اين مساله اشاره دارد که قبولي اعمال به قبولي نماز است. ملاک قبولي اعمال، نماز مقبول و عامل مردودي ساير اعمال، نماز مردود ميباشد. جالب اين که در اينجا سخن از نماز مقبول است، حال کسي که اهل نماز نبوده و نيست و تارک نماز از [صفحه 51] دنيا ميرود چه حالتي در روز حساب خواهد داشت، تو حديث مفصل بخوان از اين مجمل. پس همان طور که قبولي نماز است، نماز نيز با وجود عواملي قبول خواهد شد، و قبولي نماز زماني است که اعمال انسان نماز گزار درست و مطابق با شروع باشد و آن را سبک نشمارد. در حديث قدسي وارد شده است که: «من نماز هر نمازگزاري را قبل نميکنم، بلکه نمازي را قبول ميکنم که براي عظمت من فروتني کند و بر بندگان من بزرگي ننمايد و فقير گرسنه را به خاطر من سير کند».[3]. علاوه بر اين مهمترين عامل قبولي، حضور قلب است، زيرا خداوند در آيهي 14 سورهي طه ميفرمايد: «اقم الصلوه لذکري». نماز بپادار بخاطر ياد من. و در کريمهي 46 سورهي نساء ميفرمايد: «و لا تقربوا الصلوه و انتم سکاري». و نزديک نماز نشويد در حالي که مست هستيد. لذا نماز بدون توجه، نماز مطلوب نخواهد بود، چه اين که نماز تنها رکوع و سجود وقرائت و تکبير لساني نيست، روح نماز و حقيقت عبوديت به اين است که هنگام حضور در پيشگاه عظمت حق تعالي اول دل انسان متوجه گردد و در مقام حمد و ستايش پروردگار حاضر گردد و از او غافل نشود. امام باقر عليهالسلام ميفرمايد: نماز بنده گاهي نصف و گاهي ثلث و گاهي ربع و گاهي خمس آن بالا ميرود و بالا نميرود مگر آنچه دل او رو به آن کند و امر به نمازهاي نافله براي اين است که آنچه از فريضه (به علت عدم حضور قلب) کاستهاند براي آنان تمام کند».[4]. [صفحه 52] نماز داراي روح و پيکري است، پيکرهي نماز عبارتاز اعمال و انکار است و روح نماز توجه کامل به خداوند و حضور قلب ميباشد. براي کسب حضور قلب بايد به نکات زير توجه داشت: 1- به دست آوردن آنچنان معرفتي که دنيا را در نظر انسان کوچک و خدا را در نظر او بزرگ کند، تا هيچ کار دنيوي به هنگام راز و نياز با معبود نظر او را به خود جلب و از خدا منصرف نسازد. 2- توجه به کارهاي پراکنده و مختلف معمولا مانع تمرکز حواس است. و هر قدر انسان توفيق پيدا کند که مشغلههاي پراکنده را کم کند به حضور قلب در عبادات خود کمک کرده است. 3- انتخاب محلي مناسب و مکان نماز و ساير عبادات نيز در اين امر اثر دارد، به همين دليل نماز خواندن در برابر اشيا و چيزهايي که ذهن انسان را به خود مشغول ميدارد مکروه است و همچنين در برابر درهاي باز و محل عبورو مرور مردم، در مقابل آيينه و عکس و مانند اينها، به همين دليل معابد مسلمين هر قدر ساده تر و خالي از زرق و برق و تشريفات باشد بهتر است چرا که به حضور قلب کمک ميکند. 4- پرهيزکاري از گناه نيز عامل موثري است، زيرا گناه قلب را از خدا دور ميسازد و از حضور قلب ميکاهد. 5- آشنايي به معني نماز و توجه به آن و فلسفه افعال و اذکار آن، عامل موثري است. 6- انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص آن چه در مقدمات و چه در اصل نماز. 7- مداومت ومراقبت و ترس و استمرار و پي گيري. در آخر لازم به ذکر است که چون اعمال و افعال انسان از عقيدهي وي سرچشمه ميگيرد، بايد به چگونگي نماز او توجه نمود که آيا بقيهي [صفحه 53] اعمال او متناسب با نمازش هست؟ و آيا او را از گناه باز ميدارد يا خير؟ امام صادق عليهالسلام ميفرمايد: «هر کس دوست دارد بداند که نمازش قبول شده يا نه، پس ببيند آيا آن نماز او را از فحشا و منکرات باز داشته؟ بههمان اندازه که آن نماز از ارتکاب کارهاي زشت او را مانع شده است، همان اندازه نمازش قبول شده است».[5]. درست مثل آن که اگر پليش راهنمايي و رانندگي، از راننده گواهينامه بخواهد، راننده هر مدرکي و کارت معتبر ديگري که ارائه کند پذيرفته نيست. مجوز رانندگي او، داشتن گواهينامه است و بدون آن، تمام مدارک بياثر خواهد بود. کسي که نماز نخواند گواهينامه ندارد. نماز مقبول که در واقع نشانگر قبولي اعمال انسان است به قدري داراي ارزش و اهميت ميباشد که در تعبير اميرالمومنين عليهالسلام عيد مسلمان نمازگزار محسوب ميشود: «انما هو عيد لمن قبل الله صيامه و شکر قيامه».[6] همانا امروز براي کسي عيد است که خداوند روزهاش را قبول کرده و قيام و نمازش را سپاس گذاشته و پاداش داده است. [صفحه 54]
و اعلم ان کل شيء من عملک تبع لصلوتک.[1].
صفحه 51، 52، 53، 54.